Inspektor pracy jest urzędnikiem państwowym – pracownikiem Państwowej Inspekcji Pracy. Jego podstawową rolą jest nadzór i kontrola
3 przestrzegania przez pracodawców i inne podmioty zatrudniające osoby fizyczne przepisów prawa pracy
14, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Inspektor pracy prowadzi również kontrole wyrobów w zakresie spełniania przez nie zasadniczych wymagań bezpieczeństwa, w ramach nadzoru rynku
4. Na podstawie ustaleń pokontrolnych inspektor pracy podejmuje działania, których rezultatem ma być eliminacja stwierdzonych nieprawidłowości.
WAŻNE:
W związku z pełnieniem swoich obowiązków inspektor pracy podlega ochronie prawnej, przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych. W przypadku niedopełnienia obowiązków lub przekroczenia uprawnień inspektor pracy podlega odpowiedzialności karnej. Wydanie przez inspektora pracy decyzji z rażącym naruszeniem prawa może wiązać się z osobistą odpowiedzialnością cywilną (finansową).
Opis pracy
Inspektor pracy, jako organ Państwowej Inspekcji Pracy, wykonuje działalność w zakresie nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia oraz innych przepisów, jeśli tak stanowi ustawa. Inspektor pracy wykonuje również działania prewencyjne, których celem jest ograniczenie poziomu ryzyka zawodowego i wzrost poszanowania prawa pracy.
W przypadku stwierdzenia naruszeń przepisów, inspektor pracy wydaje nakazy
5, zawierające decyzje
1 wiążące podmiot nadzorowany, tzn. takie, które wymuszają niektóre działania lub kieruje wystąpienia
17 o usunięcie stwierdzonych naruszeń. Prowadzi też postępowanie w sprawach o popełnienie wykroczenia, które może zakończyć się nałożeniem mandatu karnego lub skierowaniem do sądu wniosku o ukaranie. Ma również prawo do wnoszenia powództw do sądów o ustalenie stosunku pracy
16.
Inspektor pracy wykonuje również działania prewencyjne, zmierzające do ograniczenia częstości występowania zagrożeń wypadkowych i zwiększenia poszanowania prawa pracy. Promuje także dobre praktyki w zakresie przestrzegania przepisów i udziela porad nt. przepisów prawa, objętych zakresem działania Państwowej Inspekcji Pracy.
Działalność kontrolna inspektora pracy polega na porównywaniu stanu faktycznego w kontrolowanym podmiocie z określonymi przepisami oraz na przekazywaniu informacji o stwierdzonych nieprawidłowościach osobom reprezentującym kontrolowane podmioty.
Inspektor pracy przeprowadza kontrole:
- pracodawców,
- przedsiębiorców i innych jednostek nie będących pracodawcami, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek,
- podmiotów świadczących usługi w zakresie pośrednictwa pracy, doradztwa personalnego, poradnictwa zawodowego oraz pracy tymczasowej,
- pracodawców delegujących pracowników na terytorium RP,
- innych podmiotów, jeśli tak stanowi ustawa.
Sposoby wykonywania pracy
Inspektor pracy przeprowadza kontrolę w siedzibie kontrolowanego podmiotu i w innych miejscach prowadzenia działalności przez ten podmiot lub miejscu przechowywania dokumentów finansowych i kadrowych. Niektóre czynności kontrolne mogą być prowadzone w siedzibie (biurze) inspektora pracy. Inspektor pracy ma prawo przeprowadzania kontroli bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy.
W trakcie postępowania kontrolnego inspektor pracy:
- wizytuje miejsca, w których prowadzona jest działalność lub wykonywana jest praca,
- dokonuje oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy,
- zbiera pisemne i ustne informacje w sprawach objętych kontrolą,
- zapoznaje się z dokumentami dotyczącymi kontrolowanych obiektów, maszyn i urządzeń oraz procesów technologicznych, analizami i ekspertyzami,
- zapoznaje się z aktami osobowymi pracowników i innymi dokumentami dotyczącymi wykonywania pracy (np. ewidencją czasu pracy, listami płac, deklaracjami zgłoszeniowymi i rozliczeniowymi ZUS itp.),
- zapoznaje się z decyzjami dotyczącymi warunków pracy wydanymi przez inne organy kontroli,
- utrwala przebieg i wynik oględzin za pomocą środków do rejestracji obrazu lub dźwięku,
- sprawdza tożsamość osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu kontrolowanego,
- gromadzi kopie lub odpisy kontrolowanych dokumentów,
- współpracuje ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi, radami pracowników i społeczną inspekcją pracy.
Ustalenia kontroli inspektor pracy dokumentuje w formie protokołu kontroli
15, a w przypadku niestwierdzenia nieprawidłowości – w formie notatki urzędowej
10. Gdy zostaną wniesione zastrzeżenia do protokołu kontroli, inspektor pracy analizuje je, a gdy uzna ich zasadność, zmienia lub uzupełnia odpowiednią część protokołu. Protokół podpisuje inspektor pracy i osoba lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany. Kopię podpisanego protokołu kontroli albo kopię notatki urzędowej z kontroli inspektor pracy pozostawia podmiotowi kontrolowanemu.
W przypadku stwierdzenia w trakcie kontroli nieprawidłowości inspektor pracy:
- wydaje decyzje nakazujące usunięcie w określonym terminie stwierdzonych naruszeń przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wydaje nakaz wstrzymania prac lub działalności
6, albo nakaz skierowania do innych prac
7 pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy,
- wydaje nakaz wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń
8,
- wydaje decyzje zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności
9,
- wydaje decyzje nakazujące ustalenie okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy,
- wydaje decyzje nakazujące wykonanie badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia,
- wydaje decyzje nakazujące pracodawcy wypłatę należnego wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi,
- wydaje decyzje nakazujące pracodawcy umieszczenie pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- kieruje wystąpienia lub wydaje polecenia
12 w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej,
- kieruje wystąpienia lub wydaje polecenia usunięcia uchybień w razie stwierdzenia innych naruszeń przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia,
- kieruje wystąpienia lub wydaje polecenia w sprawie wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych,
- prowadzi postępowanie w sprawach o popełnienie wykroczenia przeciwko prawom pracownika oraz w innych sprawach, w których oskarżycielem publicznym jest inspektor pracy, w tym stosuje postępowanie mandatowe,
- wnosi powództwa i uczestniczy w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
- powiadamia o naruszeniu przepisów właściwe organy, w szczególności ZUS, naczelnika urzędu celno-skarbowego, Policję, Straż Graniczną, bądź starostę,
- przekazuje sprawę okręgowemu inspektorowi pracy, jeśli jest ona zastrzeżona do jego kompetencji.
Inspektor pracy uczestniczy w działaniach prewencyjnych i promocyjnych, zmierzających do ograniczenia zagrożeń zawodowych i zwiększenia poszanowania prawa pracy poprzez:
- informowanie w trakcie kontroli o dobrych praktykach w zakresie ograniczania częstości występowania zagrożeń zawodowych oraz przestrzegania przepisów prawa pracy i innych będących we właściwości Państwowej Inspekcji Pracy,
- dystrybucję bezpłatnych wydawnictw Państwowej Inspekcji Pracy i kierowanie zainteresowanych osób na stronę internetową urzędu, zawierającą elektroniczne wersje wydawnictw oraz informacje i porady,
- udzielanie porad dotyczących zagadnień znajdujących się we właściwości Państwowej Inspekcji Pracy,
- zachęcanie pracodawców do udziału w programach prewencyjnych Państwowej Inspekcji Pracy,
- uczestniczenie w kampaniach informacyjnych Państwowej Inspekcji Pracy, w tym pełnienie roli wykładowcy na szkoleniach dla adresatów kampanii.
WAŻNE:
Inspektor pracy sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem obowiązujących przepisów. Dlatego powinien na bieżąco uzupełniać swoją wiedzę z tego zakresu i śledzić wprowadzane zmiany w przepisach.
Więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcjach: 3.1. Zadania zawodowe oraz 3.2, 3.3 i 3.4. Kompetencje zawodowe.
Warunki pracy
Inspektor pracy realizuje swoje zadania zarówno w macierzystym miejscu pracy, jak i poza nim. Wiąże się to z koniecznością stałego odbywania podróży służbowych.
Prowadzenie czynności kontrolnych zmusza inspektorów do przebywania zarówno w budynkach (np. w halach produkcyjnych, pomieszczeniach magazynowych, biurach, sklepach, szpitalach i innych pomieszczeniach nieprodukcyjnych), jak i na świeżym powietrzu, a w skrajnych przypadkach – pod ziemią (przemysł wydobywczy) lub na statkach. Wiąże się to ze zróżnicowanym narażeniem na zagrożenia zawodowe, wynikającym z warunków otoczenia, występujących w kontrolowanych podmiotach. Ze względu na okazjonalny charakter narażenia na czynniki szkodliwe, ryzyko zachorowania przez inspektora pracy na spowodowaną nimi chorobę zawodową jest zwykle niewielkie.
Uczestniczenie w postępowaniach karnych wiąże się z występowaniem w sądach oraz składaniem zeznań w prokuraturze i na policji. Również udział w postępowaniach o ustalenie stosunku pracy wiąże się z występowaniem w sądach.
WAŻNE:
Nieodłącznym elementem pracy inspektora pracy jest narażenie na stres, wynikający z kontaktów z kontrolowanymi podmiotami lub ich przedstawicielami, nie zawsze przychylnie, a czasami wręcz wrogo nastawionymi do kontrolera oraz z dużej odpowiedzialności za podejmowane decyzje.
Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie
Wykorzystywane maszyny i narzędzia pracy
Inspektor pracy w trakcie wykonywania swoich zadań wykorzystuje:
- komputer przenośny z oprogramowaniem specjalistycznym,
- samochód osobowy (służbowy lub prywatny wykorzystywany do celów służbowych),
- podstawowe przyrządy pomiarowe (przymiar taśmowy, termometr),
- urządzenia techniki biurowej (drukarka, kserokopiarka, skaner), urządzenia do rejestracji obrazu lub dźwięku (aparat fotograficzny, kamera, dyktafon),
- odzież roboczą oraz środki ochrony indywidualnej.
Organizacja pracy
Inspektor pracy co do zasady wykonuje swoje czynności indywidualnie. W sporadycznych przypadkach czynności kontrolne mogą być przeprowadzane zespołowo. W przypadku kontroli legalności zatrudnienia, kontrole częściej przeprowadzane są w zespołach dwu lub kilkuosobowych, w tym wspólnie z policją lub Strażą Graniczną.
Inspektorzy pracy, co do zasady, pracują w systemie jednozmianowym, w stałych godzinach pracy w dni robocze. W wyjątkowych sytuacjach inspektor pracy może być zobowiązany do pracy poza stałymi godzinami pracy, w każdy dzień i o każdej porze dnia i nocy. Może to dotyczyć w szczególności:
- konieczności rozpoczęcia czynności kontrolnych po zgłoszeniu śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wypadku przy pracy,
- kontroli w zakresie legalności zatrudnienia,
- kontroli przestrzegania przepisów o zakazie handlu w niedziele i święta,
- konieczności zidentyfikowania faktycznych warunków pracy w zakładach działających tylko w nocy lub całodobowo (np. kontrole prowadzone w porze nocnej w piekarniach).
W pracy inspektorów dominują kontakty z ludźmi. Ma to miejsce przede wszystkim podczas wykonywania czynności kontrolnych, w czasie wydawania decyzji pokontrolnych (nakaz pisemny lub ustny), czy wreszcie podczas prowadzenia postępowania w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika.
Rozległy zakres uprawnień, którymi dysponuje inspektor pracy, sprawia, że ciąży na nim duża odpowiedzialność za podejmowane decyzje. Odpowiedzialność ta ma charakter zawodowy, ale często również moralny, związany z samym faktem wymierzania grzywny, czy też jej wysokością.
Cechą charakterystyczną tej pracy są stałe wyjazdy, związane z prowadzeniem działalności kontrolnej. Obecność w miejscu stałego zatrudnienia ograniczona jest do kilku dni w miesiącu.
Zagrożenia mające wpływ na bezpieczeństwo pracy człowieka
Zagrożenia, na które narażony jest inspektor pracy, w znacznym stopniu zależą od warunków panujących w miejscach prowadzenia kontroli. Do zagrożeń powszechnie występujących zaliczyć można:
- stres,
- obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego wynikające z pracy z komputerem,
- obciążenie narządu wzroku,
- zagrożenia wynikające z uczestnictwa w ruchu drogowym, w tym prowadzenia pojazdu, podczas przemieszczania się do i z miejsc prowadzenia kontroli,
- zagrożenia porażenia prądem elektrycznym,
- ekspozycję na niekorzystne warunki atmosferyczne,
- agresję ze strony zwierząt i ludzi.
Zagrożenia, z którymi inspektor pracy może się spotkać, to – w zależności od rodzaju kontrolowanego przedsiębiorstwa:
- zagrożenia mechaniczne związane z ruchem maszyn, urządzeń i ich części,
- zagrożenia związane z ruchem środków transportu wewnątrzzakładowego,
- zagrożenia związane z występowaniem szkodliwych czynników chemicznych,
- zagrożenie pożarem lub wybuchem,
- ekspozycja na pyły przemysłowe,
- ekspozycja na szkodliwe czynniki biologiczne,
- kontrola stanowiska pracy na wysokości,
- kontrola stanowiska pracy położonego poniżej poziomu gruntu (wykopy, kopalnie),
- kontrola wykonywana w pobliżu otwartego zbiornika wodnego,
- zagrożenia potknięciem lub poślizgnięciem,
- ekspozycja na spadające przedmioty,
- ekspozycja na mikroklimat gorący,
- ekspozycja na mikroklimat zimny,
- ekspozycja na niekorzystne oświetlenie (niedostateczne, nadmierne, olśnienie),
- ekspozycja na promieniowanie optyczne,
- ekspozycja na promieniowanie elektromagnetyczne,
- ekspozycja na promieniowanie jonizujące,
- ekspozycja na hałas,
- ekspozycja na drgania.
WAŻNE:
Narażenie na zagrożenia w środowisku pracy w znacznym stopniu zależy od rodzaju kontrolowanego podmiotu i charakteru kontroli. W każdym przypadku inspektor pracy dokonuje doraźnej oceny ryzyka i w zależności od jej wyników, podejmuje określone czynności lub z nich rezygnuje.
Wymagania psychofizyczne
Dla pracownika wykonującego zawód inspektor pracy ważne są:
w kategorii wymagań fizycznych
- ogólna dobra sprawność fizyczna,
- sprawność narządu wzroku,
- sprawność zmysłu węchu,
- sprawność zmysłu równowagi,
- sprawność narządu słuchu;
w kategorii sprawności sensomotorycznych
- dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa,
- ostrość wzroku i słuchu,
- powonienie,
- rozróżnianie barw,
- zmysłu równowagi,
- spostrzegawczość;
w kategorii sprawności i zdolności
- uzdolnienia techniczne,
- dobra pamięć,
- zdolność szybkiego uczenia się,
- zdolność do koncentracji i podzielność uwagi,
- zdolność do podejmowania szybkich i trafnych decyzji,
- łatwość przerywania jednej czynności w celu płynnego podjęcia drugiej,
- łatwość wypowiadania się w mowie i piśmie,
- zdolność do obiektywizmu,
- zdolność wzbudzania zaufania innych ludzi,
- zdolność słuchania i wyciągania konstruktywnych wniosków,
- zdolność formułowania i prezentowania opinii,
- współdziałanie i współpraca w zespole,
- zdolność skutecznego przekonywania,
- gotowość współdziałania;
w kategorii cech osobowościowych
- odpowiedzialność,
- samodzielność,
- samokontrola,
- asertywność,
- gotowość do pracy w nieprzyjemnych warunkach środowiskowych,
- odwaga,
- komunikatywność,
- wytrwałość i cierpliwość,
- odporność emocjonalna,
- uczciwość,
- dokładność,
- otwartość poznawcza,
- wysoka kultura osobista,
- skrupulatność,
- wychodzenie z własną inicjatywą,
- gotowość do ustawicznego uczenia się i dzielenia się wiedzą.
WAŻNE:
Na co dzień inspektor pracy ma do czynienia z maszynami i urządzeniami. Stąd też pracę ułatwiają mu uzdolnienia techniczne, a także stałe aktualizowanie wiedzy w zakresie technologii, medycyny oraz nauk społecznych. Umożliwia to lepsze zrozumienie procesów pracy, a także zagadnień związanych z ochroną człowieka w środowisku pracy.
Więcej informacji znajduje się w sekcjach: 3.5. Kompetencje społeczne; 3.6. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu.
Wymagania zdrowotne
Wysokie wymagania, stawiane przed inspektorem pracy sprawiają, że powinien się odznaczać bardzo dobrym stanem zdrowia.
Kandydat na inspektora pracy podlega podstawowym badaniom lekarskim, w tym laboratoryjnym oraz specjalistycznym badaniom: okulistycznym, neurologicznym i laryngologicznym włącznie z badaniami audiometrycznymi, a także widzenia zmierzchowego i odporności na olśnienie.
WAŻNE:
O stanie zdrowia i ewentualnych przeciwwskazaniach do wykonywania zawodu orzeka lekarz medycyny pracy.
Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie.
Wykształcenie niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie
Inspektorem pracy może być osoba posiadająca tytuł magistra lub równorzędny oraz wykazująca znajomość zagadnień, wchodzących w zakres działania inspekcji. Preferowane jest ukończenie studiów na kierunkach technicznych lub prawniczych.
Tytuły zawodowe, kwalifikacje i uprawnienia niezbędne/preferowane do podjęcia pracy w zawodzie
Dodatkowymi atutami przy zatrudnieniu kandydatów w zawodzie inspektor pracy są:
- ukończenie studiów magisterskich lub studiów podyplomowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
- posiadanie uprawnień audytora systemów zarządzania BHP,
- posiadanie uprawnień w zakresie ochrony ppoż.,
- posiadanie prawa jazdy kategorii B,
- posiadanie doświadczenia w pracy w dziale kadr lub dziale BHP,
- posiadanie uprawnień do pełnienia samodzielnych funkcji w budownictwie,
- posiadanie uprawnień w zakresie eksploatacji urządzeń energetycznych.
WAŻNE
Warunkiem koniecznym zatrudnienia na stanowisku inspektora pracy, poza wymienionymi wyżej kwalifikacjami, jest zdanie państwowego egzaminu przed komisją, powołaną przez Głównego Inspektora Pracy. Do czasu zdania tego egzaminu osoba zatrudniona jest na stanowisku kandydata na inspektora pracy.
Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu.
Możliwości rozwoju zawodowego i awansu
System kształcenia w zawodzie inspektor pracy zakłada możliwości awansu. Po zakończeniu szkolenia w Ośrodku Szkolenia PIP i zdaniu egzaminu państwowego, absolwent tej szkoły zostaje zatrudniony na stanowisku młodszego inspektora pracy. Następne etapy awansu zawodowego to:
- inspektor pracy,
- starszy inspektor pracy,
- starszy inspektor pracy – specjalista,
- starszy inspektor pracy – główny specjalista,
- nadinspektor pracy.
Awans na stanowisko nadinspektora pracy wiąże się z reguły z powierzeniem koordynowania pracy zespołu inspektorów. Awans taki jest możliwy bezpośrednio ze stanowiska starszego inspektora pracy. W przypadku, gdy nadinspektor pracy kieruje oddziałem (jednostka organizacyjna mniejsza niż okręg), wówczas zatrudniony jest na stanowisku nadinspektora pracy – kierownika oddziału.
Zasadą jest, że osoba kandydująca na stanowisko okręgowego inspektora pracy (lub jego zastępcy) winna mieć uprawnienia inspektora pracy, dlatego możliwy jest również awans na to stanowisko.
Inna dostępna ścieżka awansu to stanowisko Głównego Inspektora Pracy bądź dyrektora departamentu (lub zastępcy) w Głównym Inspektoracie Pracy, co wiąże się wykonywaniem pracy w Warszawie.
WAŻNE
Ścieżka awansu od młodszego inspektora pracy do starszego inspektora pracy – głównego specjalisty jest tak zwaną ścieżką awansu poziomego. Awansem pionowym w przypadku inspektora pracy jest awans na stanowisko nadinspektora pracy lub okręgowego inspektora pracy (praktyka pokazała, że możliwy jest awans na stanowisko okręgowego inspektora pracy (lub zastępcy) z pominięciem stanowiska nadinspektora pracy.
Możliwości potwierdzania kompetencji
Jedyną formą potwierdzenia kompetencji jest ukończenie przez kandydata na inspektora pracy szkolenia, organizowanego przez Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu i zdanie egzaminu państwowego przed komisją powołaną przez Głównego Inspektora Pracy. Ponieważ szkolenie organizowane jest jedynie we Wrocławiu, należy brać pod uwagę częste wyjazdy, trwające czasem kilka tygodni.
Już w trakcie pracy zawodowej inspektorzy pracy uczestniczą w szkoleniach poszerzających ich kompetencje, organizowanych przez Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu.
Więcej informacji można uzyskać w Bazie Usług Rozwojowych https://uslugirozwojowe.parp.gov.pl oraz Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl
Osoba zatrudniona w zawodzie inspektor pracy może rozszerzać swoje kompetencje zawodowe w zawodach pokrewnych:
|
Nazwa zawodu pokrewnego
zgodnie z Klasyfikacją zawodów i specjalności
|
Kod zawodu
|
|
Specjalista ds. bezpieczeństwa i higieny pracy
|
229103
|
|
Rzeczoznawca ds. bezpieczeństwa i higieny pracy
|
229106
|
|
Kontroler państwowy
|
242215
|
